MG Redactie

Prof. Dr. Herman Philipse is in zijn hoorcollege ‘Ethiek en Evolutie’ uit 2008 opvallend mild over Dr. Richard Weikart. Weikart geeft in zijn boek ‘From Darwin to Hitler’ uit 2004 een heel nauwkeurig overzicht van de ideeën van filosofen aan het eind van de negentiende en het begin van de twintigste eeuw. Op die wijze slaat hij een brug tussen de evolutieleer van Charles Darwin en het gedachtengoed van Adolf Hitler, zoals de titel van zijn boek al doet vermoeden. Dat past chronologisch in het hoorcollege van professor Philipse. Hij noemt het boek en de auteur en hij raadt zijn publiek aan het te lezen.
Op de Wikipedia-pagina van het boek wordt nogal onomwonden gesteld dat Weikart wel erg selectief is in zijn keuze van de filosofen en in hoe hij omgaat met wat Darwin heeft geschreven, min of meer Darwin het nazisme in de schoenen schuivend. De uitgave is gefinancierd door het Discovery Institute, de lobby voor de ‘intelligent design movement’. Niet iets dat Herman Philipse over het hoofd zal hebben gezien. De professor is in Nederland (en daarbuiten) een vooraanstaand, zowel overtuigd als overtuigend atheïst en in vrijwel al zijn hoorcolleges behandelt hij de leer van Darwin met veel respect. Iets wat Weikart dus niet doet. “Naar verluidt”, voeg je er dan aan toe, want ik heb het boek van Weikart nog niet gelezen, kan er dus weinig over zeggen, heb het wel meteen bij Bol.com besteld.

In Mein Kampf komen de woorden ‘Darwin’ en ‘evolutie’ niet voor. Toch wordt over het algemeen als vrij vanzelfsprekend aangenomen dat de nazi-filosofie is gebouwd op het sociaal darwinisme. Wat ik wil onderzoeken is of Darwin ook maar enige relatie heeft met het naar hem genoemde stroming en of dit onherroepelijk moest leiden tot de rassenleer van de twintigste eeuw. Van tevoren kunnen we rustig stellen dat Darwin nooit heeft kunnen voorzien wat zijn leer teweeg zou brengen in de eeuw na hem. Maar ook al is de link tussen Darwin en Hitler terecht, dan nog doet dat niets af aan de kracht van de evolutieleer. Sterker, het wereldwijde geweld in de eerste helft van twintigste eeuw is eigenlijk de schokgolf die door de mensheid is gegaan nadat Darwin zijn ei had gelegd. Want het bleef niet bij Hitler, ook het marxisme en de Russische revolutie en zelfs het Chinese communisme konden weleens sterk beïnvloed zijn door de evolutieleer. Maar eigenlijk dus door een misinterpretatie van de evolutieleer. Darwin heeft nog zo gezegd dat de ontwikkelingen in de evolutie van de soorten heeeeel geleidelijk gingen. Vervolgens gaan fanatiekelingen als Lenin met die leer aan de haal, om er een gedrocht van te maken, een excuus voor het vervangen van de machthebbers (hoe rechtvaardig dat op dat moment ook was). Evolutie als excuus voor de revolutie. Of het een misinterpretatie was of een correcte weergave van de evolutieleer doet er eigenlijk niet toe. Het gaat immers om wat je ermee doet. Je kan een boom omzagen en er een stuk hout uit zagen om een huis te bouwen. Maar je kan er ook iemand mee doodslaan.
Nou, ik heb mezelf wel een opgaaf gegeven, maar ongelooflijk interessant om dit uit te zoeken.