MG Redactie

2 februari 2018

Vandaag arriveerde het boek ‘From Darwin to Hitler’ – well done Bol.com – en Richard Weikart laat er geen gras over groeien. Meteen in de introductie worden tal van filosofen aangehaald die ergens tussen 1859 en 1914 Darwin – of het Darwinisme – het verwijt maakte dat hij (het) de ethiek en de waarde van de mens omlaaghaalde. Dat kan niet goed zijn. Zelfs verwijst hij op de tweede bladzijde al naar de Duitse militairen die kort voor 1914 vonden dat het Darwinisme hen de kans bood om de Eerste Wereldoorlog te beginnen. Ik herken dat laatste wel en in feite klopt het allemaal, maar is daarmee aangetoond dat de evolutietheorie onjuist was?
De mens was ineens niet meer dan een diersoort. Maar als je daar genocide van afleidt, dan snap je toch de evolutieleer niet. Natuurlijke selectie leidt helemaal niet logischerwijs tot volkenmoord. Dat doen dieren toch ook niet? Uit alles dat deze geciteerde wijsgeren schrijven, blijkt dat ze het moeilijk kunnen verkroppen dat de drijvende kracht achter de evolutie niet geïnteresseerd is in het welzijn van de levende have. Nee, dan God, die had het beste voor met de mens. De drijvende kracht achter de evolutie is totaal onverschillig. Ik weet niet zo zeker bij wie je beter af bent, hoewel er weinig te kiezen valt. Ten zij je vindt dat we ook kunnen beslissen dat de aarde toch maar beter plat kan zijn.

Enfin, al lezende ontdek ik waar deze zeer wetenschappelijke aanpak toe zal leiden. Hij haalt ook Darwin’s Dangerous Idea van Daniel Dennett aan, een dik boek dat ik ook in de kast heb staan. Hij omschrijft hem als een ‘materialistische filosoof’. Volgens Weikart zegt Dennett dat Darwins idee ‘een universeel zuur is dat de menselijke moraal en religie aantast’.
Ik denk persoonlijk dat Darwin dat inderdaad doet en vervolgens de weg bereidt voor de volledige vrijheid van de mens om zelf ethiek te vormen, niet op basis van kerkelijke, vaak hypocriete en soms zwaar verouderde dogma’s waarin mensen verre van gelijken zijn. Het Darwinisme maakt behalve voor communisme, nationalisme, fascisme en nazisme ook de weg vrij voor democratie en de rechten van de mens. Het geweld en de verwarring in de eerste helft van de twintigste eeuw zijn een logisch gevolg op deze met elkaar conflicterende ideeën. Logisch met de wijsheid van nu. Voorspelbaar was het niet.
Waarvoor een aantal filosofen of schrijvers in elk geval wel vrij snel voor waarschuwden, is dat eugenetica, abortus, euthanasie en infanticide ook tot de mogelijkheden gingen behoren, nu de (christelijke) moraal was aangetast. En daar hadden ze zonder meer gelijk in. Vervolgens was het aan de mensen om daar al dan niet voor te kiezen. En pas een eeuw later zie je dat meer liberale geesten op heel genuanceerde wijze voor toepassingen kiezen van deze ik zal het maar ‘instrumenten’ noemen. Natuurlijk hebben de nazi’s er op hun gebruikelijke onbehouwen, monsterlijke manier naar gegrepen, maar dat kreeg geen navolging en dat is uiteindelijk door iedereen – gelovig of niet-gelovig – verworpen.

In het vervolg van de introductie hamert Weikart voortdurend op het omlaag halen van de menselijke waarden door het Darwinisme, hij heeft het steeds over de sanctity of human life die onderuit gaat. De heiligheid van het menselijk leven. Hoewel hij het (nog) niet noemt, draait het bij hem kennelijk vooral om die door religie ingegeven heiligheid van het menselijk leven, als contrast met dierlijk leven. En tja, daar kunnen we niet omheen. Volgens Darwin zijn we allemaal beestjes. Ik ben benieuwd naar zijn eindconclusie, want wat zal dat dan zijn: we schaffen darwinisme af, want het bevalt ons niet?
Aan het slot van zijn introductie komt de aap al een beetje uit de mouw. Want hij maakt wel duidelijk dat Darwinisme een einde heeft gemaakt aan de christelijke moraal, die zo diep verankerd was in de Europese cultuur.