Natte digits
1996, juni

Met het vermelden van elke nieuwe formule in een tekst verlies je telkens de helft van je lezers, luidt de algemene regel voor wetenschappers die hun ideeën populair willen weergeven in tijdschriften. Ik ben benieuwd hoeveel lezers ik deze keer over hou. Waarschijnlijk meer dan de helft. Ik ben namelijk geen wetenschapper. Even de tanden op elkaar.
Computers werken met nulletjes en eentjes. De Engelse term digit (van het Latijnse digitus dat vinger of teen betekent) kan behalve vinger of teen ook 0 betekenen of een ander cijfer. Vandaar dat computers digitaal werken; met cijfertjes (die je op je vingers kunt natellen, mits niet teveel digituta (vingertjes) zijn gesneuveld tijdens het luiken verleggen, maar dan kun je altijd je tenen nog gebruiken, ook al zijn die soms wat aan de lange kant).
Een computer 'leest' programma's, data (gegevens), door telkens de keuze te maken tussen een nul en een één. Dat is niet zo moeilijk. Dat zijn maar twee keuzes. Toch slaagt zo'n computer erin om verdraaid ingewikkelde berekeningen te maken en talrijke verschillende tekens en constructies te herkennen. Hoe kan dat nou? Om te beginnen is alle data 'geschreven' in bytes. Een byte bestaat uit acht nulletjes of eentjes op een rij. Bij elk daarvan moet de computer dus de keuze tussen nul en één maken. Dat is niet 8 maal 2 (= 16), maar 2 x 2 x 2 x 2 x 2 x 2 x 2 x 2 (= 256) mogelijkheden. Kijk, dat begint er al op te lijken. En naarmate de generaties computers elkaar opvolgden, werden van steeds meer bytes clusters gevormd (en van clusters samen weer andere clusters en zo voort), waardoor de programma's ingewikkelder konden worden gemaakt zonder dat het moeilijker werd ermee te werken. Sterker nog: het werd steeds eenvoudiger, steeds gebruikersvriendelijker. Maar nog steeds op basis van nulletjes en eentjes. Een flinke spreadsheet voor toekomstvoorspellingen zoals onderzoeksbureaus die maken (voor de eerste Betuwelijn, de tweede Maasvlakte, de derde HSL of de vijfde startbaan bij Schiphol) is een slokop waar het bytes betreft. Eén gigabyte bijvoorbeeld houdt dus in dat de computer een miljard keer 256 mogelijkheden mag kiezen.
Toch is een mens zelf oneindig veel gecompliceerder. Neem het DNA-molecuul, zeg maar: het recept voor een mens. Dat bestaat net zo goed uit digitale gegevens. Alleen kan de 'computer' (het lichaam) niet kiezen uit nullen en enen, maar telkens uit vier verschillende stoffen, vier vingertjes of teentjes. Dus geen keuze uit 2 maar uit 4. Een byte in DNA (dus 8 bestanddelen) kent 4 x 4 x 4 x 4 x 4 x 4 x 4 x 4 (= 65.536) mogelijkheden. Maar DNA kent geen bytes, DNA kent miljoenen genen die variabele lengtes hebben, soms tot ketens van duizenden bestanddelen. Dat houdt in dat per gen biljarden maal biljarden mogelijkheden worden geboden. In ieder geval zoveel dat onze snelste computer maar een zielige vertoning is, vergeleken bij een ordinair DNA-molecuul waarvan er zo'n 70.000 in deze 0 passen. Hoezo miniatuur. En dan hebben we het alleen maar over het recept voor een mens. De hersenen doen daar nog een paar flinke scheppen bovenop. Daar wordt niet tussen twee of vier mogelijkheden gekozen, maar tussen miljarden hersencellen, die allemaal met allemaal in verbinding staan (en gelukkig gaat het mij dan ook boven de pet).
En dan zijn we op deze aardbol ook nog eens met een paar miljard mensen, die allemaal op eigen houtje al die hersencellen laten werken, beslissingen nemen en samen de toekomst vormen.
Op korte termijn is wel iets te zeggen over die toekomst, maar geld uitgeven voor onderzoeken die ons vertellen hoe de wereld eruit ziet over twintig jaar is weer zo'n voorbeeld van geen raad weten met je geld. Je kunt voor je toekomstvoorspellingen een waanzinnig ingewikkelde spreadsheet gebruiken. Maar ik persoonlijk denk dat het betere natte-vinger-werk misschien toch zinvoller is omdat je dan gebruik maakt van die vele triljarden mogelijkheden die de menselijke intuïtie biedt. Natte digits, het lijkt een vingerwijzing naar de scheepvaart.
Contactgegevens
MG Redacties BV
Redactiebureau in Rotterdam
columns computers 0 archeologie bytes darwin dhc digitaal dna economie evolutie fortuyn hitler jawoord jura leefbaar moord new york olie oorlog pim thuisfluiter warschau willem van hanegem